Pytanie „Kim jestem?” – czyli poszukiwanie wlasnej tozsamosci jest tak stare jak sama ludzkosc. Wiele dziedzin nauki: psychologia, filozofia, nauki spoleczne, jak równiez neurologia, zajmuje sie ostatnio tym zagadnieniem. Wraz z przybraniem na sile ruchów migracyjnych oraz tym samym, globalizacji, poszukiwanie swego miejsca w spoleczenstwie stalo sie, podobnie jak wlasna tozsamosc, istotnym tematem (Keupp, 1997, S.30). Równoczesnie obserwuje sie na calym swiecie wzmozone tendencje ksztaltowania sie odrebnosci narodowej. Objawia sie ona, miedzy innymi, strachem przed (ogolnie pojetymi) „obcymi” i tym samym niekiedy przemoca wobec cudzoziemców. Wówczas powstaje problem zachowania równowagi pomiedzy podstawowa potrzeba bezpieczenstwa i posiadania swego miejsca w spoleczenstwie, a dazeniem do otwarcia na „obcych”. Wlasnie temu problemowi poswiecony jest projekt badawczy pt. „Tozsamosc personalna i socjalna” przeprowadzany na uniwersytecie w Kolonii i w Magdeburgu. By lepiej zbadac to zagadnienie, w projekcie tym poloczone zastana rozne kierunki badawcze, takie jak badanie wyobrazenia o samym sobie (selfconcept), nowsze i starsze badania tozsamosci, jak równiez badania tozsamosci socjalnej.
Tozsamosc personalna to zjawisko polegajace na postrzeganiu siebie jako tego samego czy ta sama, pomimo uplywu czasu, rozwoju indywidualnego czy tez zmiany okolicznosci lub sytuacji (porównaj Erikson, 1980). Z kolei tozsamosc socjalna opisuje poczucie przynaleznosci do konkretnych grup spolecznych. Poprzez to poczucie poglebia sie równiez tozsamosc danej jednostki (Tajfel, 1982). Kazda jednostka posiada kilka tozsamosci socjalnych, co wynika z jej przynaleznosci do róznych grup na róznych mikro- i makroplaszczyznach (np. rodzina, grupa przyjaciól, miejsce zamieszkania, województwo, panstwo, rejon swiata). Odrebnymi przypadkami tozsamosci socjalnej sa tozsamosc narodowa i kulturowa. W momencie, kiedy pojawiaja sie zagrozenia tozsamosci, spowodowane n.p. zbiorowym poczuciem winy, migracja ze wzgledu na konkretne wydarzenia lub tlo spoleczno-historyczne, podzialem kraju (jak na przyklad w Niemczech), jednostka stosuje okreslone dzialania, za pomoca których przywrócona zostaje pozytywna tozsamosc (Tajfel, 1982). Jednym z takich dzialan jest dowartosciowywanie wlasnej grupy i jednoczesne odwartosciowywanie innych, „obcych” grup. W przypadkach ekstremalnych proces ten moze miec wplyw na rozwoj wrogosci do „obcych”, zbytniej dumy narodowej lub negatywnego nastawienia do innych osób i grup spolecznych. Jednak mozliwy jest takze wzór odwartosciowywania wlasnej grupy i równoczesnej identyfikacji z obca grupa. Tozsamosc personalna i socjalna polaczone sa skaplikowanym systemem zaleznosci. Takze definicja tego, co wlasne i obce, procesy spolecznego dopasowania i osobistego odgraniczania lacza sie ze soba i sa tez od siebie dynamicznie zalezne. Polaczenie zachowania wlasnego ja i akceptacji obcego wydaje sie byc trudnym zadaniem rozwojowym. Te zalozenia maja zostac zbadane z jednej strony z perspektywy psychologii rozwojowej, tzn. obserwowane w róznych fazach zycia, z drugiej strony zas porównujac rejony i kultury w róznych panstwach europejskich. Szczególnie interesujace sa: wczesny, sredni i pózny wiek mlodzienczy jako centralne fazy rozwoju tozsamosci, oraz wczesny wiek dorosly, a w szczególnosci przejscie do rodzicielstwa, wazne wydarzenie w zyciu, wplywajace na tozsamosc i powodujace prozessy jej zmiany. Istotny jest tu takze zwiazek ksztaltowania tozsamosci i wplywów socjalizacji, równiez w aspekcie wychowania rodzicielskiego oraz transmisji tozsamosci z rodziców na dzieci.
Wyzej wymieniony projekt badawczy opiera sie na podstawowym modelu teoretycznym, (porównaj: strukturalny model tozsamosci personalnej i socjalnej), ktory opiera sie z jednej strony na krytycznym personalizmie Williama Sterna (1918), z drugiej strony zas na wynikach badan Fenda (1994) na temat rozwoju wlasnego ja w wieku mlodzienczym. Wedlug Sterna tozsamosc widziana jest jako „unitas multiplex” (jednosc w róznorodnosci), ktora sklada sie z nastepujacych komponentów:
Ten strukturalny model zostal poszerzony o aspekt tozsamosci socjalnej i o opis zwiazków miedzy tozsamoscia socjalna i personalna. W zakresie tozsamosci personalnej mozliwe bylo zintegrowanie takich funkcjonalnych modeli rozwoju tozsamosci jak: konceptu styli tozsamosci Berzonzkyego (1989) i modelu regulacji tozsamosci Haußera (1995), które rozpatruja tozsamosc jako zespól zaleznosci miedzy ocena samego siebie na podstawie wielu sytuacji, wlasnym konceptem i przekonaniem o mozliwosci kontroli.
- „reflektujace ja”,
- „dzialajace ja”,
- „realne ja”
i- „idealne ja”.
Narzedziem badawczym niniejszego projektu jest kwestionariusz. Praca nad instumentami badawczymi zostala zakonczona, a badania pilotowe przeprowadzono pomyslnie. Dla róznych grup wiekowych i róznych krajów zostaly opracowane odmienne formy kwestionariuszy. Zaklada sie, ze ludnosc kazdego kraju, ze wzgledu na czynniki historyczne i swiadomosc narodowa, inaczej obchodzi sie z faktami, majacymi wplyw na rozwój ich tozsamosci, co z kolei pociaga za soba konkretny kontekst rozwojowy. Badania tozsamosci zostana w pierwszym rzedzie przeprowadzone w krajach nalezacych do UE, takich jak: Niemcy, Belgia, Francja, Holandia czy Austria, glównie ze wzgledu na proces postepujacej europeizacji. Nastepnie takze w panstwach wstepujacych do Unii, n.p.: w Czechach, Polsce i Turcji, oraz w Stanach Zjednoczonych, gdzie rozwinela sie wieloletnia tradycja w kwestii obchodzenia sie z wieloma kulturami.
Projekt-Homepage: Personale und soziale Identität